CDN (Content Delivery Network — Kontentni Yetkazib Berish Tarmog‘i) — bu foydalanuvchilarga veb-kontentni tezroq yetkazish uchun mo‘ljallangan tarqatilgan serverlar tizimidir. Veb-kontent tarkibiga matn, rasm, video, skriptlar va boshqa resurslar kiradi. CDN turli geografik nuqtalarda joylashgan serverlarda ma’lumotlar nusxasini saqlab, foydalanuvchiga eng yaqin serverdan shu kontentni yetkazadi.

CDN qanday ishlaydi?

Oddiy holatda kontent faqat bitta serverda (masalan, hosting serverida) saqlanadi. CDN esa ushbu kontentni turli hududlardagi ko‘plab serverlarga tarqatadi. Bu serverlar chekka (edge) yoki periferik serverlar deb ataladi. Foydalanuvchi veb-sahifani ochmoqchi bo‘lsa, tizim uning joylashuviga eng yaqin serverni aniqlab, so‘rovni o‘sha serverga yuboradi. Bu esa sahifa yuklanishidagi kechikishni kamaytiradi va asosiy serverga tushadigan yukni kamaytiradi.

CDN’ning asosiy funksiyalari

• Kontentni keshlash: Ko‘p so‘raladigan resurslar (rasmlar, stil fayllari) turli nuqtalardagi serverlarda saqlanadi va foydalanuvchiga tezroq yetkaziladi.
• Marshrutlarni optimallashtirish: CDN eng tez yo‘lni tanlash uchun ilg‘or algoritmlardan foydalanadi.
• Asosiy serverga yukni kamaytirish: Tizimdagi yuk tarqatiladi, bu esa asosiy serverning samaradorligini oshiradi.
• Nosozliklarga bardoshlilik: Agar bir server ishlamay qolsa, boshqa serverlar uning o‘rnini bosadi va kontent doimiy ravishda mavjud bo‘lib qoladi.

CDN’dan foydalanish afzalliklari

• Sahifalarni tezroq yuklash: Foydalanuvchi kontentni o‘ziga eng yaqin serverdan olgani sababli yuklanish tezlashadi.
• Kechikishlarni kamaytirish: Geografik jihatdan yaqin nuqtalardan kontent yuborilishi orqali ayniqsa multimedia fayllari tez yuklanadi.
• Resurslardan samarali foydalanish: Yuk bir nechta serverga taqsimlangani sababli, bir server ortiqcha yuklanmaydi.
• Masshtablilik: Hatto katta trafik oqimida ham sayt barqaror ishlashda davom etadi.
• DDoS hujumlardan himoya: Ba’zi CDN’lar DDoS hujumlarga qarshi himoya taklif qiladi, yukni keng server tarmog‘iga taqsimlab, hujumchilarning ishini murakkablashtiradi.

CDN tanlashda nimalarga e’tibor berish kerak?

• Geografik qamrov: CDN qanchalik ko‘p "nuqtalarga ega" bo‘lsa (PoP — Points of Presence), kontent shunchalik tez yetkaziladi.
• Ishlash tezligi va samaradorlik: Har bir provayderning ishlash sifati turlicha bo‘lishi mumkin — foydalanuvchilaringiz uchun eng tezkorini tanlash muhim.
• Texnik qo‘llab-quvvatlash: Texnik yordam sifati muhim, chunki muammolarni tez hal qilish zarur bo‘ladi.
• Narx siyosati: Ko‘p provayderlar trafik hajmiga qarab moslashuvchan tariflarni taklif qiladi. Eng maqbul tarifni tanlang.

Mashhur CDN provayderlar

• Cloudflare: Eng mashhur va keng tarqalgan variantlardan biri. Bepul va pullik tariflarga ega, xavfsizlik va tezlikni ta’minlaydi.
• Akamai: Yirik korxonalar uchun mo‘ljallangan, yuqori tezlik va xavfsizlikni ta’minlovchi xizmatlar.
• Amazon CloudFront: AWS (Amazon Web Services) infratuzilmasiga asoslangan, kuchli va ishonchli yechim.
• Fastly: Dinamik kontentni tez yetkazish va yuksak ishlash uchun mo‘ljallangan CDN.

Xulosa

CDN — bu veb-saytlarni tezroq va samaraliroq ishlatish uchun kuchli vosita. Bu yordamida sahifalar tezroq yuklanadi, serverga tushadigan yuk kamayadi va kontent butun dunyo bo‘ylab foydalanuvchilar uchun doimiy ravishda mavjud bo‘ladi. Tezlik va ishonchlilikka bo‘lgan talablar oshib borayotgan bir paytda, CDN’ni joriy qilish internet-loyihangizning muvaffaqiyatida muhim rol o‘ynaydi.